en van de historische pronkstukken van de kerk staat  achterin de kerk namelijk een schitterend orgel met toebehoren; een orgelkas met hoofdwerk. De orgelkas is van beschilderd hout, gemaakt door Matthaeus de Crane uit Culemborg in 1767. De orgelkas bevat snijwerk waaronder beelden van engelen en David door Petrus Verhoeven in 1769.De tussen de stenen pijlers van het westelijke schip gebouwde orgelgalerij wordt aan de voorzijde gesteund door twee houten zuilen en twee houten halfzuilen. De kapitelen van deze zuilen zijn zwart gemarmerd.

orgel voor restoratie

Voor en na de restauratie

Dit prachtige en unieke orgel van de Hervormde gemeente te Waspik is gebouwd in 1767 door Matthaeus de Crane, als laatste in 2014 gerestaureerd door de firma va Rossum uit Wijk en Aalburg De beschrijving van het orgel zoals de prestaties de klank, maar ook de details met bijbehorende afbeeldingen worden hier vermeld. Ook zijn de gegevens van dit prachtige orgel vermeld op de internet site Brabantse orgelfederatie .

Geschiedenis

In 1766 leverde Matthaeus de Crane uit Culemborg een nieuw orgel voor f 2.400,-. In het kerkarchief vinden we in 1769 de volgende passage: “Betaelt aan Joost Kleyn wegens het afhalen van het orgel te Cuylenburg een verschot aan tol en paspoort. Betaelt aan Jan Willems ten behoeve van Petrus Verhoeven, wegens het maken van het sneywerk van het orgel f 275,-. Betaelt aan Jan Voets, wegens het overbrengen van het sneywerk tot het orgel een verschot aan tol en paspoort.

Het alliantiewapen midden boven op het rugpositief heeft betrekking op Floris Franciscus Cousebant, heer van Groot Waspik, 1735-1799. Hij huwde in 1763 met Elisabeth Julia Jacoba van Wassenaar-Warmond. Hij nam de naam van zijn moeder "Maria Christina Genoveva van Alckemade" aan en is de stamvader van de later in België gevestigde familie Cousebant van Alkemade.

Deze uitleg gaat over het dubbele wapen in het midden van deze afbeelding:

Bovenop de linker pijpenbundel van het rugpositief een wapen: doorsneden, boven zilver, beneden goud. Over alles heen een rood en zilver geschaakt schuinkruis, vergezeld boven van een zwart lont met vuur van natuurlijke kleur. Boven het schild is een traliehelm met als helmteken een gelijk lont. Het schild is gevat in rocailleomlijsting. Onder het schild, tussen deels opengewerkte rocaille, het tekstbanderol   A:C:V:ANDEL

 

Links het wapen van: Jonkheer FLORIS JUSTUS FRANCISCUS COUSEBANT VAN ALCKEMADE. Zoon van Franciscus Bernardus Cousebant en Maria Christina Genoveva van Alckemade. Heer van GROOT-WASPIK. Echtgenoot van Jonkvrouwe Van Wassenaar Van Warmont.
Rechts het wapen van: Jonkvrouwe Van Wassenaar Van Warmont. Echtgenote van Jonkheer Floris Justus Franciscus Cousebant Van Alckemade. 

Bovenop de rechter pijpentoren van het rugpositief is een wapen:
in rocailleomlijsting.
Het wapen is ovaal met op blauw zeven zespuntige sterren (2+3+2). Onder dit schild, tussen deels opengewerkte rocaille, de tekstbanderol   A:BUYS

 

Onder de pijpentoren van de rugpositief is een vrij groot schild aangebracht in rocailleomlijsting waaronder eenzelfde kleiner schild. Op het grote schild staat de tekst:
Ingewijd
Door den predikant Petrus
Groen, uit Colosn 3 vers 10
den 21 Juni
Op het kleine schild staat: 1767
De tussen de stenen pijlers van het westelijke schip gebouwde orgelgalerij wordt aan de voorzijde gesteund door twee houten zuilen en twee houten halfzuilen. De kapitelen van deze zuilen zijn zwart gemarmerd.
Op de zwikken onder de voorzijde van de galerij hangt een rocailleornament met tekst in goud op een zwart veld, beschouwd van links naar rechts
   
L-Krm A.G. van Andel 1818               Bouw nieuw interieur ANNO 1766                    R-Krm P. de Graaf ? 1818
                                                                                                                               (niet Buys, overgeschilderd met een andere naam?)

Het gedenkpaneel van orgelbouwer Matthaeus de Crane, welke als eerste tijdens de inwijding het orgel bespeelde.

  

De dispositie zoals De Crane het in 1767 heeft opgeleverd en die nog steeds in de kerk te vinden.


Het zeer unieke kistpedaal met toetsen van acht bij anderalve centimeter

Kistpedaal

Het merkwaardige kistpedaal met zijn kleine onder- en boventoetsen is heel speciaal. Er zijn maar weinig orgels in Nederland met een kistpedaal. Het kistpedaal in Waspik is, evenals het gehele orgel, nog in de originele staat. Dit is vrij uniek; van de 35 orgels die op de monumentenlijst staan zijn er slechts vier die in de originele staat verkeren.

 


Geschiedenis en gegevens orgel Hervormde Kerk Waspik

de Crane:                                                        bouw                1767
D.A. Flentrop:                                                restauratie      1958
Flentrop Orgelbouw:                                    herstel/inton. 1981
Van Rossum Orgelbouwer:                         restauratie       2014

Mechanische sleepladen.
Het onderpositief heeft een eigen kas in de balustrade.
Bij de restauratie van 1958 is een nieuwe Sexquialter op het hoofdwerk geplaatst; tevens heeft toen een herintonatie plaatsgevonden.
Hoofdwerk (C-d3)                                       Positief (C-d3)
Prestant                    16' disc.                          Holpijp                  8'                       koppel Hoofdw.-Pos.
Bourdon                   16'                                    Dwarsfluyt           8' disc.
Prestant                     8'                                     Prestant                4'                        tremulant
Holpijp                      4'                                      Fluit                      4'
Octaav                       4'                                      Octaav                   2'
Holfluyt                     2'                                     Quint                     1 1/2'                  manuaalomvang         C - d'''
Superoctaaf              2'                                     Sexquialter           II disc.               Pedaal                           C - c'
Woudfluit                 2'                                                                                                Aangehangen (kistpedaal
                                                                                                                                       Attached pedal "a la francaise")
Mixtuur                    IV
Cimbaal                   III
Sexquialter             III disc.
Cornet                      IV disc.
Trompet                    8' b / d

Het rugpositief
Het pijpwerk van het rugpositief bestaat, beschouwd van links naar rechts, uit een halfronde pijpenbundel met 7 pijpen, een licht concaaf gewelfd pijpenveld met 9 pijpen, een halfronde pijpentoren met 7 pijpen, een licht concaaf gewelfd pijpenveld met 7 pijpen.
Vóór de bovenzijde van het pijpwerk van het rugpositief is een opengewerkte rocailleornamentering. De plint van het rugpositief sluit aan bij de plint van de balustrade en volgt daarbij de vormgeving van het pijperk.
Het hoofdgestel van het rugpositief verbreedt zich naar boven toe waarbij het architraaf en de kroonlijst geprofileerd zijn.
Als bekroning van de vooruitstekende pijpentoren van het rugpositief is er een alliantiewapen.

   

Heraldisch rechts zien we een gevierendeeld schild met hartschild waarin een naar heraldisch rechts klimmende leeuw. Heraldisch rechtsboven en linksonder een rechterschuinbalk beladen met drie kruisjes. Heraldisch linksboven en rechtsonder een naar heraldisch rechts klimmende leeuw. Dit wapen behoort aan de familie Cousebant van Alckemade.
Heraldisch links zien we een gevierendeeld ovaal. Heraldisch rechtsboven en linksonder drie (2 + 1) wassenaars, heraldisch linksboven en rechtsonder een prismatische dwarsbalk. Dit wapen behoort aan de familie Wassenaar.
Beide schilden zijn gevat in rocailleomlijsting, bekroond door één open kroon en geflankeerd door respectievelijk een klimmende griffioen en een klimmende leeuw.
Bovenop de linker pijpenbundel van het rugpositief een wapen: doorsneden, boven zilver, beneden goud. Over alles heen een rood en zilver geschaakt schuinkruis, vergezeld boven van een zwart lont met vuur van natuurlijke kleur. Boven het schild is een traliehelm met als helmteken een gelijk lont. Het schild is gevat in rocailleomlijsting. Onder het schild, tussen deels opengewerkte rocaille, het tekstbanderol   A:C:V:ANDEL
Bovenop de rechter pijpentoren van het rugpositief is een wapen in rocailleomlijsting. Het wapen is ovaal met op blauw zeven zespuntige sterren (2+3+2). Onder dit schild, tussen deels opengewerkte rocaille, de tekstbanderol   A:BUYS

 Het hoofdwerk

Onder de plint van het hoofdwerk (onder de beide buitenste pijpentorens) is een in rocaille uitgevoerd console met blanco schild. De geprofileerde plint die zich naar boven toe verbreedt volgt de vormgeving van het bovenliggende pijpwerk. Dit pijpwerk bestaat uit (van links naar rechts beschouwd): een halfronde pijpentoren met 7 pijpen, een naar voren springend, licht concaaf gewelfd pijpenveld met 10 pijpen, een halfronde pijpentoren met 7 pijpen (hoger dan de beide buitenste pijpentorens), een naar voren springend, licht concaaf gewelfd pijpenveld met 10 pijpen, een halfronde pijpentoren met 7 pijpen. Aan weerskanten van de buitenste pijpentorens zijn vleugelstukken, versierd met rocaille waartussen muziekinstrumenten zoals triangel en fluiten aan de linkerkant en viool en trompet aan de rechterkant.
Het pijpwerk gaat aan de bovenzijde schuil achter opengewerkt rocaille. Het zich naar boven verbredend hoofdgestel is sterk geprofileerd. Als bekroning van de beide buitenste pijpentoren een wit engelenbeeld (ongeveer een meter hoog) met gouden dwarsfluit op de linkse toren en een witte engel met een gouden blokfluit en bladmuziek in de rechterhand op de rechtse toren. Aan de voet van beide engelen opengewerkt rocaille.
  
Als bekroning van de middelste pijpentoren een beeld van een gekroonde David van ongeveer anderhalve meter hoog. Met de linkerhand houdt hij een harp die hij met de rechterhand bespeelt. Dit beeld is wit met goud en de harp is rood met goud geschilderd.

 Klik Hier voor een video/geluidsfragment van de "Acht Kleine Preludien und Fugen nr.1" van J.S. Bach, gespeeld op dit orgel door Hanno Hommel